Πριν από 40.000 χρόνια ο Homo sapiens έκανε τα πρώτα βήματα του στη γη. Ένα από τα πράγματα που γνωρίζουμε για τον τρόπο ζωής των προγόνων μας εκείνων των χρόνων, είναι πως φορούσαν κοσμήματα. Φτιαγμένα από καρπούς, όστρακα, κέρατα ζώων. Τα κοσμήματα ικανοποιούν τις ίδιες ανάγκες, όπως και την σημερινή εποχή.
Κάποιοι από τους λόγους που ώθησαν τον άνθρωπο στην σύλληψη της ιδέας του κοσμήματος είναι ο καλλωπισμός, η προσέλκυση του άλλου φύλου αλλά και η φύλαξη από το κακό.
Σε παλαιότερες εποχές τα κοσμήματα στον Ελληνικό χώρο εκτός από την διακοσμητική και φυλακτική τους αξία, χρησίμευαν επιπλέον και ως ένα μέσο δύναμης και επιβολής προσδίδοντας κύρος σε αυτόν που τα φορούσε.
Οι οικογένειες αποθησαύριζαν, μέσω των κοσμημάτων, τις οικονομίες τους. Σε μία εποχή που δεν υπήρχαν τράπεζες, οι οικογένειες επένδυαν τις αποταμιεύσεις τους στα κοσμήματα. Έτσι σε μικρό όγκο ενσωμάτωναν μεγάλη αξία, που μπορούσε να μεταφερθεί και στην ανάγκη να ρευστοποιηθεί.
Μια άλλη σημασία που είχε το κόσμημα την εποχή εκείνη ήταν ο συμβολισμός (σημειολογία). Με τα κοσμήματα που φορούσε η γυναίκα αποκάλυπτε ποια είναι η οικονομική της κατάσταση, την κοινωνική θέση της οικογένειας της ή εάν είναι παντρεμένη, όπως ισχύει ακόμα με την χρήση βέρας.
Το κόσμημα επίσης, είχε και μια φυλακτική και αποτρεπτική διάσταση. Ήταν γούρι και φυλαχτό για το κακό μάτι. Πως στις μέρες μας φοράμε κοσμήματα με σύμβολο το μάτι. Παλαιότερα συνήθως φυλαχτό έβαζαν κατι σε περιδέραιο. Επειδή τα περιδέραια φοριούνται συχνά κοντά στην καρδιά, πίστευαν ότι μπορούσαν να επηρεάσουν τα συναισθήματα ή να προσελκύσουν και να δυναμώσουν την αγάπη.
Στην αγγλική γλώσσα, για τα φυλαχτά, χρησιμοποιούν η λέξη amulet που προέρχεται από την αραβική λέξη hamalat ή από την τούρκικη hamail. Στην δική μας γλώσσα η λέξη hamalat/hamail έxει μεταφερθεί σαν χαιμαλί, που θα πει κρεμαστό και στη συνέχεια, φυλαχτό. Η Ελληνική λέξη για το χαϊμαλί είναι “περίαπτον” που έχει κάποιο φυλακτικό σύμβολο, όπως τίμιο ξύλο, αγιοταφίτικα λουλούδια κ.λ.π.
Στο παρελθόν, ακόμα και τώρα, κάποιοι πιστεύουν ότι φορώντας περιδέραιο / μενταγιόν από ημιπολύτιμους λίθους, αυξάνεται η ενέργεια των πετρών στο πολλαπλάσιο, περιβάλλοντας τον άνθρωπο με τις ευεργετικές δυνάμεις τους.
Χωρίς αμφιβολία, ένα από τα πιο γνωστά και περιζήτητα υλικά που χρησιμοποιούνταν στα κινεζικά κοσμήματα ήταν νεφρίτης. Το Jade χρησιμοποιήθηκε ως φυλαχτό που προστατεύουν αυτόν που το φορούσε. Από την άλλη, ο λάπις ήταν σημαντικός για τους Φαραώ αφού προσέφερε πολύτιμη προστασία καθ ‘οδόν προς τη μετά θάνατον ζωή.
Τα πιο γνωστά φυλαχτά του Κινέζικου πολιτισμού είναι το Yin Yang του Ταοϊσμού και συμβολίζει την ολότητα και το άπειρο του Chi (ζωτική ενέργεια).
Ο αιγυπτιακός πολιτισμός, και ο Ρωμαικός πολιτισμός τιμούσαν και χρησιμοποιούσαν τα φυλαχτά. Η Χριστιανική και Ιουδαική θρησκεία όπως και οι Βουδιστές χρησιμοποιούν τα δικά τους φυλαχτά που κατασκευάζονταν σε μοναστήρια και ειδικούς χώρους.
Τα πιο γνωστά φυλαχτά στον Ελληνικό χώρο.
Το δέντρο της ζωής που συνδέεται με το Θεό Διόνυσο. Η σύνδεση του Θεού Διόνυσου με το ιερό δέντρο είναι ευρέως γνωστή.
Τα φυλαχτά σε σχήμα ράβδου είναι τα κατεξοχήν αρχαία Ελληνικά σύμβολα, διότι η ράβδος ήταν το σύμβολο του Ασκληπιού, πατέρα της ιατρικής.
Το δίχτυ του Ήφαιστου είναι ένα πιο ιδιαίτερο φυλαχτό. Με το δίχτυ του ο Ήφαιστος έπιασε τη σύζυγο του Αφροδίτη και τον εραστή της Άρη.
Τα περισσότερα από αυτά τα φυλαχτά επιβιώνουν ακόμα και σήμερα. Η σημασία τους, όμως, έχει σχεδόν ξεχαστεί. Τα αρχαία φυλαχτά, στη σύγχρονη Ελλάδα, έχουν αντικατασταθεί από αυτά της Ορθοδοξίας. Τίμιο ξύλο, εικόνες, κομποσκοίνια, είναι λίγα από τα πολλά φυλαχτά που εισήγαγε ο Ορθόδοξος Χριστιανισμός στον Ελληνικό λαό, ο οποίος και τα χρησιμοποιεί κατά κόρον.
Πέρα από τα θρησκευτικά συμβολή και τις πέτρες (αμέθυστο, φεγγαροπετρα, αχάτις, τιρκουάζ…κ.α) , συναντάμε και το μάτι. Σαν σημασία, θα μπορούσε κάποιος να πει οφθαλμός αντί οφθαλμού. Συμφώνα με τον μύθο, τα κακά πνεύματα που προσκαλούσαν ασθένειες και καταστροφές μέσω αυτού που ονομαζόταν «κακό μάτι» απωθήθηκαν από φυλαχτά που έμοιαζαν με μάτια και κοιτούσαν προστατευτικά προς τα πίσω. Οι Ρωμαίοι από την αλλη, επέλεγαν τα μενταγιόν που είχαν ένα σύμβολο – μια σφραγίδα. Το φορούσαν για να αποκρούσουν και αυτοί τα κακά πνεύματα
Τα φυλακτικά κοσμήματα έχουν τη θέση τους στη σημερινή εποχή. Αυτό το βλέπουμε από την επιμέλεια που η μητέρα κρεμάει στο ρουχαλάκι του μωρού της την παραμάνα με τη μπλε χάντρα, ο σταυρός που δίνει η νονά, όταν ο αθλητής φιλάει το χρυσό του σταυρουδάκι πριν από την προσπάθειά του, κομποσκίνια, κωνσταντινάτα, τα γούρια στην αρχή της χρονιάς κ.α.
Η πραγματική δύναμη, όμως, ενός φυλαχτού, προέρχεται από την πίστη του κατόχου του σε αυτό και αυτού που αντιπροσωπεύει. Γιατί, τελικά, το φυλαχτό είναι απλώς ένα μέσο που βοηθάει τον άνθρωπο να συγκεντρώσει την ενέργεια της πίστης των δυνάμεών του σε ένα συγκεκριμένο σημείο – σκοπό. Του δίνει, έτσι, την αυτοπεποίθηση να ξεπεράσει τα τυχόν εμπόδια που θα εμφανιστούν μπροστά του.
Το πραγματικό και πιο ισχυρό φυλαχτό ενός ανθρώπου, δεν είναι άλλο από την ίδια του τη θέληση για ζωή, ευτυχία, αγάπη και ηρεμία, που μπορεί να του δώσει την δύναμη και την ώθηση να μετακινήσει ακόμη και βουνά για να πετύχει το σκοπό του.
Το συγκεκριμένο κείμενο, γράφτηκε για το μάθημα του πρώτου εξαμήνου, Ιστορίας Τέχνη, Τεχνικός Χειροποίητου κοσμήματος.